از ویرایش در شعر تا زبان شعر منثور

در این روز اساتیدی نظیر بهمن ساکی، علیرضا بازرگان، حمیدرضا شکارسری، آرش شفاعی، ابراهیم اسماعیلی اراضی، حمیدرضا شکارسری، مرتضی کاردر، عبدالجبار کاکایی، جواد محقق و سیدرضا محمدی حضور داشتند.

شعرخوانی در دو بخش کلاسیک و سپید

در اولین ساعت از روز دوم، جلسه شعرخوانی در بخش کلاسیک تشکیل شد و آرش شفاعی و ابراهیم اسماعیل اراضی به نقد آثار شاعران جوان پرداختند.

آرش شفاعی ضمن اشاره به لزوم صحبت در خصوص نقد شعر گفت: از زمانی که در جلسه‌های شعرخوانی شرکت می‌کنیم و شاعر می‌شویم تا وقتی که خودمان یکی از اساتید حوزه شعر می‌شویم و قرار است اظهارنظر کنیم، چرخه بین نقد و تولید شعر درست تعریف نشده است. گفته می‌شود خیلی وقت‌ها منِ شاعر انتظار دارم از زبان منتقد چیزهایی را بشنوم که در لحظه سرودن شعر به دنبالش بودم و در ذهنم بوده؛ یعنی از نظر برخی دوستان، نقد خوب نقدی است که توانسته باشد تصور خود شاعر از شعر را به زبان دیگری توصیف کند. من تا حدودی با این نوع نگاه مخالفم.
وی افزود: من معتقدم اگر شعری ظرفیت‌های یک اثر ادبی و هنری و امکانات لازم برای خوانش‌های مختلف و متعدد، جنبه‌ها و زاویه‌های مختلف برای نگاه کردن به شعر را داشته باشد، اصلا لازم نیست نگاهی که من به عنوان منتقد، به شعر شما دارم کاملا هم‌راستا باشد. حتی می‌توانیم درباره یک شعر با شاعر نظری کاملا مخالف داشته باشیم اما آن نقد معطوف به همان شعر باشد.

هم‌زمان با این کارگاه، جلسه نقد شعر ادب‌جویان در بخش شعر سپید نیز در کلاس دیگری با حضور بهمن ساکی و علیرضا بازرگان تشکیل شد.

بهمن ساکی، دبیر علمی سیزدهمین جشنواره شعر فجر در بخشی از این جلسه گفت: یکی از معضلات شعر ما این است که در شعرمان دلیل می‌آوریم. در حالی که «دلیل» دست و پای شعر را می‌بندد، شعر جای دلیل آوردن نیست. ما حرفمان را می‌زنیم و عبور می‌کنیم؛ حرف‌مان را به بهترین شکل و بهترین فرم می‌سازیم و رد می‌شویم. تکرار برخی سطرها چیز زیادی به مخاطب نمی‌دهد.

علیرضا بازرگان نیز به موضوع موسیقی در شعر اشاره کرد و افزود: یکی از چیزهایی که شاعر سپیدسُرا برای تامین موسیقی شعرش باید به آن بپردازد، توجه به تکرارها و تعداد تکرارها است. باید در نظر داشت سطری که در شعر تکرار می‌شود، چه کارکردی دارد و تعداد تکرارش نیاز آن اثر باشد و بی هدف دوباره تکرار نشود.

دو کلاس آموزشی تخصصی

در جلسه بعدی در بخش شعر کلاسیک، مرتضی کاردر به موضوع «ویرایش در شعر» پرداخت.
کاردر در این جلسه گفت: چه در شعر سپید و چه در شعر کلاسیک، جمله کامل ارجحیت دارد به جمله‌ای که نیمه تمام است، و فعلش بی‌دلیل حذف شده است. برخی فکر می‌کنند شعر سپید، شعری است که فعل کمتری داشته باشد. یکی از ویژگی‌های شعر آزاد این است که می‌توانیم جای فعل را تغییر بدهیم. در زبان فارسی، فعل در پایان جمله قرار می‌گیرد اما در شعر این امکان را داریم که در جاهای مختلفی از فعل استفاده کنیم.

وی همچنین افزود: یکی از وجه‌های تمایز شعر کلاسیک و آزاد و مدرن، داشتن تصویر است. در شعر کلاسیک با معنا روبرو هستیم. اما در شعر مدرن هرچقدر جلو رفتیم، به تصویر اهمیت بیشتری داده شد. از یک دوره‌ای به بعد وجه تمایز شاعران ما این شده که سعی کردند با تصویرگرایی، خودشان را از شاعران کلاسیک جدا کنند.

در بخش شعر سپید در جلسه بحث‌های تخصصی شعر، موضوع «زبان شعر منثور» توسط حمیدرضا شکارسری به بحث گذاشته شد.

فرمالیست‌ها می‌گفتند شعر و ادبیات وقتی پیش می‌آید که شما با این زبان، بازی کنید و آن را برجسته کنید. زبان برجسته، ادبیات است. هم صورت را می‌توان برجسته کرد و هم مفهوم را، هم دال‌ها و هم مدلول‌ها. شعر سنتی ما و شعر نو ما تا شاملو، صورت را برجسته می‌کند. البته نمی‌گوییم فقط صورت را برجسته کرده، اما شناسنامه‌اش کار با صورت زبان است. به همین خاطر است که در قدیم، نظم را هم شعر می‌گفتند، چون با صورت زبان کار شده بود؛ مثل کار با وزن. خود فرمالیست‌ها می‌گویند مفهوم را هم می‌شود برجسته کرد. مفهوم، با خیال برجسته می‌شود، و صورت با فرم. پس من الآن یک تعریف صورتگرا از فرم ارائه دادم. فرم، کار با برونه زبان است؛ آنچه که دیده و شنیده می‌شود. اما کار با درونه زبان با خیال انجام می‌شود، کار با «فهم» دارد.

پایان روز دوم با نقد شعر

در ساعت پایانی این روز و پس از حضور شاعران در اختتامیه سیزدهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر، جلسه‌های دیدار ادب‌جویان با شاعران نام‌دار کشور تشکیل شد.
در این جلسه‌ها شاعرانی همچون عبدالجبار کاکایی، سیدرضا محمدی، جواد محقق و ابراهیم اسماعیلی اراضی حضور داشتند. این جلسات نیز با شعرخوانی ادب‌جویان و نقد شعر توسط اساتید همراه بود.

آخرین کلاس‌های در روز سوم

پایان‌بخش هشتمین دوره کلک خیال، دو کلاس بود که یکی به شعرخوانی و در دیگری به مباحث تئوری پرداخته شد.
در جلسه‌ای با حضور دکتر بهروز یاسمی، به شعرخوانی و نقد شعر پرداخته شد. در انتهای این جلسه، بهروز یاسمی نیز برای حاضران در جلسه شعرخوانی کرد.

همچنین در جلسه دیگری، دکتر اسماعیل امینی در کارگاهی به موضوع تخصصی «تمایز شعر و نثر» پرداخت.

یادآور می‌شود، هشتمین دوره آموزش شعر کلک خیال، با حضور بیش از ۲۵۰ شاعر جوان از سراسر کشور، از صبح جمعه ۱۲ بهمن لغایت ظهر یکشنبه ۱۴ بهمن در مجتمع فرهنگی آموزشی آدینه تهران برگزار شد.