انتقال مفهوم و معنا از اولویت‌های اصلی شعر آیینی است

به گزارش روابط عمومی بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان، صدرالدین انصاری، شامگاه چهارشنبه ۵ آبان در پنجمین دوره آموزشی «کلک خیال» با رویکرد شعر آیینی که در سالن جلسات مجتمع آموزشی و فرهنگی یاوران مهدی (ع) درحال برگزاری است، مبحثی با عنوان «تحلیل سبکی و اندیشگی شعر آیینی» را تدریس کرد.
وی با اشاره به اینکه خراسانی، عراقی، هندی، بازگشت و معاصر از سبک‌های مختلف شعر است، اظهار کرد: در دوران سبک عراقی، فارسی زبان‌ها به شعر عرب مسلط شدند. به همین علت به دنبال استفاده از مهارت‌های سبک عراقی در شعر فارسی بوده‌اند.
وی از تهیه مشهورترین اشعار آیینی در دوره صفوی با محوریت سبک هندی و عراقی یاد کرد و افزود: سبک معاصر از نگرش‌ها و حرکت‌های مختلف آفریده شده است؛ به همین علت در این سبک با پراکندگی مواجه هستیم که در آن حد و مرز مشخصی وجود ندارد.
این استاد شعر آیینی با بیان اینکه سبک ادبی عرب در ایران جا افتاده است، مطرح کرد: شاعران نسبت به محیط پیرامون خود بدبین نبوده‌اند؛ به همین علت با استفاده از شعر عرب، اشعار خود را از رخدادهای پیرامون تدوین می‌کنند.
وی با تاکید بر اینکه ادبیات نیمایوشیج در مورد شعر گذشته درست نیست، عنوان کرد: نیمایوشیج در تفکر خود شاعران گذشته را به تقلید متهم می‌کند؛ در حالی که شاعران کنونی از روی یکدیگر تقلید می‌کنند و شاعران سبک‌های قدیم با تنوع مختلف به ریزترین جزییات پرداخته‌اند.
انصاری خاطرنشان کرد: در گذشته شاعران نمی‌توانستند بدون اتصال به یک مخزن مالی، فعالیت خود را ادامه دهند؛ به همین علت، برخی از اشعار آنها از مباحث مادی اثر پذیرفته است.

* معنا در شعر مدرن دچار ابهام می‌شود

وی با اشاره به اینکه سبک خراسانی در قرن ششم از تشبیه‌های ساده به سمت استعاره‌های دشوار حرکت کرده است، مطرح کرد: شعر مدرن، پلکانی تنظیم و معنا در این شعر دچار ابهام بسیار می‌شود. به همین علت، افراد نسبت به شخصیت شاعران تفکرات مختلفی دارند.
انصاری با بیان اینکه شاعران سبک عراقی به دنبال سخن دارای موسیقی خوش هستند، اضافه کرد: از دوران سبک عراقی، غزل سلطه خود را بر ادبیات فارسی اعلام کرده است. سبک هندی دارای تصویری است که واقعیت‌های بیرونی را نمایش می‌دهد، اما بر خلاف تصویرهای سبک خراسانی، دارای تشبیه‌ها و استعاره‌های کنار هم قرار گرفته نیست.
این استاد پنجمین دوره شعر کلک خیال با بیان اینکه تصویرسازی از سبک هندی آغاز شده است، گفت: اکنون نیز تصویرسازی در اشعار به خوبی قابل مشاهده است؛ اما رسیدن به تصاویر زیبا در اشعار، نیازمند بررسی جزییات سبک هندی است.

* نخستین بار ملک‌الشعرای بهار از واژه سبک استفاده کرده است

وی یادآور شد: سبک بازگشت در سبک‌های گذشته مانده و امکان نوآوری و ابداع را محدود کرده است؛ به همین علت سبک‌شناسی در این دوره آغاز شد و ملک‌الشعرای بهار در کتاب سبک‌شناسی برای نخستین بار از واژه سبک استفاده کرده است.
انصاری با تاکید بر اینکه شاعران سبک بازگشت به دنبال تقلید بوده‌اند، عنوان کرد: کتاب سبک‌شناسی ملک‌الشعرای بهار می‌تواند منبع مطلوبی برای تشریح سبک‌های قدیمی باشد. در سبک معاصر در آشنایی با ادبیات غرب، این ادبیات تاثیرهایی را بر شعر فارسی به دنبال داشته است.
وی از وجود تفکرات غرب‌زده در دوران رژیم پهلوی یاد کرد و گفت: بدون واشکافی ادبیات گذشته به تجدد ادبی اقدام کردیم که تاثیرات منفی و مثبت این تجدد تا امروز نیز قابل مشاهده است و اکنون بر اساس یکی از این تاثیرات از تبعیت معقولانه از دنیای بیرون پرهیز می‌شود.

* نقض‌های شعر آیینی مورد توجه تحلیلگران قرار گیرد

این شاعر آیینی با اشاره به اینکه شاعران باید در شعر آیینی برای هر کلمه‌ مفهوم لازم را مورد نظر قرار دهند، خاطرنشان کرد: ضعف ادبیات، نقض‌هایی را در شعر آیینی به دنبال داشته است. به همین علت باید این نقض‌ها مورد توجه تحلیلگران و کارشناسان قرار گیرد.
وی افزود: استفاده کردن از سبک‌های معاصر در شعر آیینی اقدام خطرناکی است؛ چرا که برای این امر باید نسبت به مباحث مختلف مسلط باشیم. اصل قضیه غرب، تفکر سکولار است، اما در سبک معاصر نمی‌توانیم از شخصیت‌ها و یا طرف مشخصی دفاع کنیم؛ بلکه باید به توجیه طرفین بپردازیم. این نگاه ارزشی برای شعر آیینی کاربرد ندارد؛ چرا که در حرکت کربلا، امام حسین (ع) حق محض و یزید باطل محض است.
انصاری با تاکید بر اینکه نشر معارف شیعی باید با کیفیت مطلوب انجام شود، گفت: مسلمانان با وجود تاکید پیامبر اسلام (ص) در مورد ائمه اطهار (ع) کوتاهی کردند و امام حسین (ع) ثابت کرد که دین حضرت محمد (ص) به جایگاه لازم نرسیده است؛ به همین علت برای نقد عملکرد مسلمانان باید به صورت مستمر حرکت کربلا را مورد بررسی قرار دهیم.
وی انتقال مفهوم و معنا را از اولویت‌های اصلی شعر آیینی دانست و تصریح کرد: از سبک عراقی، خراسانی و بازگشت می‌توان در شعر آیینی استفاده کرد، اما در مورد سبک معاصر این موضوع صدق نمی‌کند؛ زیرا در دوران معاصر، سبک بازگشتی معاصر شده وجود دارد که اصطلاحات مختلفی در مورد آن مطرح شده است.

* ادبیات عرفان نیازمند روح عرفانی است

انصاری با بیان اینکه سبک عربی، اوج عرفان شعر فارسی است، اظهار کرد: شاعران کنونی سواد عرفانی نداشته و سلوک عرفانی در کار شعرای امروز نیست؛ در حالی که رسیدن به ادبیات عرفان نیازمند روح عرفانی است.
این استاد کلاس شعر آیینی از تقسیم‌بندی اشعار در حوزه‌های تعلیمی، حماسی و غنایی یاد کرد و گفت: ادبیات انقلابی و ادبیات آیینی، زیرمجموعه ادبیات تعلیمی است.
انصاری با اشاره به اینکه سبک بازگشت با پادشاهی قاجار شروع شد و در دوران پهلوی به پایان رسید، گفت: در دوران معاصر از اشعار آزمایشی به صورت گسترده استفاده شده است. به همین علت شاعر در برخی از مباحث نسبت به مفاهیم و معناها بی‌توجه بوده است.

* شعر آیینی دارای سبک مشخصی نیست

وی با تاکید بر اینکه سبکی با عنوان سبک آیینی وجود ندارد، تأکید کرد: شعر آیینی دارای سبک مشخصی نیست و در تدوین این اشعار از سبک‌های شاعران و دوره‌ها استفاده شده است.
انصاری به برخی از واژه‌های فراموش شده در گویش فارسی اشاره کرد و ادامه داد: شاعران باید در سبک‌ها و اشعار ابداعی خود نسبت به حفظ این واژگان اهتمام جدی داشته باشند.
وی تغییرات آوایی را عامل ایجادکننده سبک دانست و تصریح کرد: سبک دادن به اشعار، اقدام دشواری نیست، اما این سبک برای ماندگاری باید با ظرفیت زبان فارسی، تفکر شاعر و تجربیات واقعی جهان بشریت در این دوره هم‌پوشانی داشته باشد.