موسوی: شاعران جوان آیینی به مطالعه آثار بزرگان تاریخ شعر همت کنند

مدرس ادبیات دانشگاه گفت: شاعران جوان حوزه ادبیات آیینی باید نسبت به مطالعه آثار بزرگان تاریخ شعر اهتمام جدی داشته باشند؛ چرا که افزایش این مطالعات سبب می‌شود تا بتوانند ترکیب‌سازی‌های خود را از نظر معنا و زیبایی مورد ارزیابی قرار دهند.

به گزارش روابط عمومی بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان، سیدمهدی موسوی صبح امروز در پنجمین دوره آموزش شعر «کلک خیال» که با محوریت شعر آیینی در سالن جلسات مجتمع آموزشی فرهنگی یاوران مهدی (عج) در حال برگزاری است،‌ از صورت، سیرت و فکرت شعر به عنوان عناصر تشکیل‌دهنده شعر نام برد و اظهار کرد: صورت به زبان و موسیقی و سیرت به تخیل و عاطفه تقسیم می‌شود و فکرت محتوای شعر را به خود اختصاص می‌دهد.
وی صورت شعر را مجموعه‌ای از پرداخت‌های شاعرانه دانست و اضافه کرد: سیرت شعر، بخش نهانی مفهوم و فکرت، محتوای اصلی شعر است. در زبان شعر از مباحث روزمرگی فاصله گرفته و شاعران با درهم شکستن حالت عادی، جملات انقلابی را رقم می‌زنند، اما اصول دستورالعمل‌های ادبی و قابل انتقال بودن در این موارد رعایت می‌شود.
مدرس ادبیات دانشگاه از ایجاز به عنوان نخستین آرایه زبانی شعر یاد کرد و گفت: شاعر با استفاده از این آرایه ادبی مفاهیم بسیاری را در چند بیت انتقال می‌دهد که این ابیات، ذهن مخاطب را برای برای رسیدن به مفهوم درگیر می‌کند.
وی با بیان اینکه گاهی استفاده هنرمندانه از تکرار واژگان سبب رضایت مخاطب می‌شود، مطرح کرد: تکرار به عنوان یکی دیگر از آرایه‌های زبانی شعر با اهداف القای حالت خاص، بیان کثرت و تاکید کاربردهای مختلفی را برای شاعران به دنبال دارد، اما اگر تکرار، توجیه هنرمندانه نداشته باشد، زاید بوده که حذف آن آسیبی به متن و مفهوم شعر نمی‌رساند.
موسوی ترکیب‌سازی را از دیگر آرایه‌های زبان شعر برشمرد و ادامه داد: در این آرایه به ترکیب یک یا چند کلمه اقدام می‌کنیم تا به یک هویت و مفهوم واحد برسیم که گاهی ترکیب‌سازی با پسوندسازی نیز همراه می‌شود. شاعران برجسته تاریخ از جمله نظامی گنجوی با استفاده از این آرایه، اشعار متفاوتی را نسبت به دیگر شاعران از خود به جای گذاشته‌اند.

* شاعران معاصر به مطالعه آثار بزرگان تاریخ شعر اهتمام داشته باشند

وی اضافه کرد: شاعران معاصر باید نسبت به مطالعه آثار بزرگان تاریخ شعر اهتمام جدی داشته باشند؛ چرا که افزایش این مطالعات سبب می‌شود تا بتوانند ترکیب‌سازی‌های خود را از نظر معنا و زیبایی مورد ارزیابی قرار دهند.
موسوی با اشاره به اینکه باستان‌گرایی از دیگر آرایه‌های زبانی شعر است، عنوان کرد: اخوان و شاملو از شاعران برجسته تاریخ بودند که توانستند به شیوه مطلوبی از این آرایه زبانی بهره ببرند. شاعران در باستان‌گرایی به صورت آگاهانه و به نیت برجسته‌گرایی از اصلاحات رایج کوچه و بازار استفاده می‌کنند، اما در باستان‌زدایی شاعران با نگاه تقلید و منفعلانه بدون دخل و تصرف هنرمندانه اشعار را تنظیم می‌کنند.

* شاعران آیینی نباید برای استفاده از باستان‌گرایی عجله کنند

این استاد شعر و ادبیات یادآور شد: شاعران آیینی که اشعار آنها به فضای عاطفی نیاز دارد، نباید برای استفاده از باستان‌گرایی عجله کنند؛ چرا که بر اساس تعاریف، این آرایه تیغ دولبه‌ای است که استفاده نادرست از آن می‌تواند نتایج نامطلوبی را برای شعر به دنبال داشته باشد.
وی مردم‌گرایی را آخرین آرایه زبانی خواند و تصریح کرد: تعریف این آرایه، استفاده از لفظ‌های خیابانی است، اما اگر این لفظ‌ها بیش از حد شود، زیبایی متن اصلی شعر در حاشیه قرار می‌گیرد.
موسوی خاطرنشان کرد: هنجارگریزی نحوی و سبکی با تعریف هر نوع دخل و تصرف در نحو و سبک شعر، یکی دیگر از آرایه‌های زبانی است که برای استفاده از آن باید شرط رعایت اصول دستورالعمل‌ها و زیبایی‌ها مورد توجه شاعران قرار گیرد.

* استفاده از حروف خشن از لغزش‌های واج‌آرایی است

وی با اشاره به اینکه موسیقی شعر به بخش‌های بیرونی با محوریت عروض، کناری با محوریت قافیه، درونی و معنوی تقسیم‌بندی می‌شود، اظهار کرد: واج‌آرایی از عناصر موسیقی درونی شعر است و خط قرمزها و لغزش‌های مشخصی دارد که یکی از این لغزش‌ها استفاده از حروف خشن همانند «خ» و «چ» است.
موسوی از جناس به عنوان یکی دیگر از عناصر موسیقی درونی شعر نام برد و گفت: جناس در حوزه موسیقی درونی به دو بخش تام و ناقص تقسیم‌بندی می‌شود که شاعران با استفاده از این عنصر و تکرار برخی از بخش‌های متن زیبایی مطلوبی به اشعار می‌دهند.
وی با تاکید بر اینکه مراعات نظیر و ایهام از عناصر شعر معنوی است، تصریح کرد: در مراعات نظیر، بخش‌های مختلف شعر به یکدیگر متصل می‌شود و در ایهام، شاعران با استفاده از واژگان دارای چند معنا یک بیت یا شعر را با چند مفهوم متفاوت به مخاطب انتقال می‌دهند.
این مدرس ادبیات دانشگاه، تلمیح را از دیگر عناصر شعر معنوی برشمرد و مطرح کرد: گاهی در این عنصر شاعر با استفاده از دخل و تصرف هنری خود از انتقال عینی عبارات پرهیز می‌کند.
وی با بیان اینکه تشبیه، مجاز و استعاره از بخش‌های صُوَر خیال است، اضافه کرد: عناصر تشبیه گاهی مرکب می‌شود و زیبایی خاصی را به شعر اختصاص می‌دهد، اما ملکه تشبیهات مجازی استعاره است که شاعران بزرگ تاریخ برای شخصیت‌پردازی‌ها نسبت به استفاده از این عنصر اهتمام جدی داشته‌اند.
موسوی از تشخیص به عنوان زیرمجموعه استعاره نام برد و گفت: سجع، وزن و قافیه زینت‌بخش شعر است، اما تخیل به عنوان یکی از بخش‌های سیرت می‌تواند شعر را به جایگاه اصلی برساند.